Historia

Wielkim wydarzeniem w życiu mieszkańców Batorza i okolicznych miejscowości było erygowanie parafii i poświęcenie kościoła w 1445 r., ufundowanego przez dzierżawcę dóbr w Batorzu i Kraśniku Andrzeja Tęczyńskiego oraz Mikołaja Morskiego – właściciela dóbr w Zdziłowicach. Konsekracji drewnianego kościoła dokonał biskup diecezji krakowskiej kardynał Zbigniew Oleśnicki w obecności kronikarza dziejów Polski Jana Długosza.

Początkowo w skład parafii wchodziły: Batorz, Zdziłowice, Wola Batorska, Stawce, Wola Studziańska, Otrocz, Wólka Ponikiewska, Studzianki i Boża Wola. Najwcześniej odeszła z parafii Wólka Ponikiewska, włączona do odległej o 3 km parafii Targowisko, istniejącej już od 1293r.

Parafia batorska wchodziła w skład dekanatu urzędowskiego, archidiakonatu zawichojskiego, diecezji krakowskiej.

Już w 1449 r. Andrzej Tęczyński i Mikołaj Morski, fundatorzy kościoła postanowili utworzyć szkołę parafialną i zapewnić jej materialne podstawy funkcjonowania.

Na uposażenie parafii począwszy od r. 1450 biskup Zbigniew Oleśnicki nadał kościołowi w Batorzu prawo uzysku 10 snopów z ról kmiecych w Batorzu i Zdziłowicach, zaś Andrzej Tęczyński dzierżawiący Batorz i Mikołaj Morski – właściciel Zdziłowic dziesięcinę z ról folwarcznych z tych wsi, karczmę Kirczeńską w Batorzu i drugą w Zdziłowicach, role kościelne, ciągnące się od ról kmiecych do lasu, zwane Boczwel, 2 łany koło łąk sołtysich, poniżej stawu w Przysięłęgu, miejsce na staw w Osuchowie, wolny wręb siedliska na domy plebana, wikariusza i nauczyciela oraz plebanowi dziesięcinę z folwarku.
Oceniano, że łączna ilość użytkowanej przez batorską parafię ziemi wynosiła pierwotnie około 760 morgów, lecz w ciągu kolejnych wieków jej ilość ulegała zmianie, najczęściej jej ubywało, odeszły m.in. grunty w Zdziłowicach i Woli Batorskiej.

Jeszcze w XVIII i XIX wieku źródłem utrzymania plebana i całej służby kościelnej był pokaźny folwark kościelny, który został zlikwidowany w 1872 r., przy czym tzw. Batorz Poduchowny (od dzisiejszej Kolonii Batorz do Rynku czyli rodziny Jakubaszków) o powierzchni 240 morgów otrzymali Górscy, natomiast tzw. „plebaniec” położony na pograniczu wsi Batorz i Błażek na mocy carskiego ukazu uwłaszczeniowego otrzymali chłopi z tych miejscowości.

Po zbyciu na rzecz gminy około 2 ha w latach 70. XX w., grunt należący do parafii liczy obecnie około 3,8 ha użytków rolnych i leśnych.

W ciągu ponad pięciu wieków istnienia zmieniał się obszar i skład parafii. Z chwilą erygowania parafii i wybudowania w XVIII w. kościoła w Bożej Woli odeszła wieś Boża Wola, w XIX wieku Studzianki i Wola Studziańska a dołączyły nowopowstałe: Majdan Batorski (XVIII w.) oraz Aleksandrówka (XIX w.) i powstała w XIX wieku na bazie osadnictwa pouwłaszczeniowego Piłatka. W latach trzydziestych XX w. do parafii weszła też powstała w wyniku częściowej parcelacji dworu w Stawcach – Kolonia Stawce, zwana wcześniej Stawce – Folwark. Przez blisko 100 lat, głównie w XIX w., parafia rejestrowała sprawy cywilne Blinowa. W XX w., w miarę budowania nowych kościołów lub przywracania ich wiernym od batorskiej parafii odeszły: w 1919 r. – Otrocz, w 1934 r. – Zdziłowice, w 1982 r. – Błażek (parafia od 13 XII 1989 r.) i Piłatka (parafia od 1987 r.).

13 października 2001 r. nowa parafia p.w. Serca Jezusowego erygowana została w Aleksandrówce, a w jej skład wchodzą ponadto: część Kolonii Stawce i Stawce, gdzie w r. 1998 oddano do użytku kaplicę p.w. Dobrego Pasterza. Wchodząca do parafii Batorz wieś Ponikwy od 1994 r. posiada własną kaplicę p.w. Miłosierdzia Bożego, w której odprawiane są nabożeństwa. W efekcie tych zmian parafia Batorz składa się obecnie z miejscowości: Batorz Pierwszy, Batorz Drugi, Batorz Kolonia, Wólka Batorska, Wólka Batorska Kolonia, Ponikwy. W wyniku nowego podziału i powołania nowych diecezji, od 1992 r. parafia Batorz wyłączona została z dekanatu Janów Lubelski w diecezji lubelskiej, a weszła w skład dekanatu Modliborzyce nowej diecezji sandomierskiej, razem z takimi parafiami jak: Błażek, Brzeziny Stojeszyńskie, Huta Józefów, Modliborzyce, Otrocz, Piłatka, Potok Stany, Potok Wielki, Wierzchowiska i Zdziłowice.

Dzieje parafii to także szereg dramatów, jakie przeżywali ówcześni wierni. Oto 14 września 1701 r. (Dzień Podwyższenia Drzewa Krzyża Świętego) spalił się kościół w Batorzu wraz ze sprzętem liturgicznym, aktami i całym wyposażeniem. Na domiar złego w 10 lat później, w lipcu i sierpniu 1711 r. „grasowało” w Batorzu „powietrze morowe”, zapewne epidemia cholery, a w 1715 r. „wojsko nieprzyjacielskie” spaliło plebanię i dwór w Batorzu. Dlatego, być może, do połowy XVIII w. nie zdołano odbudować kościoła po pożarze.
W tym okresie nabożeństwa odprawiano w drewnianej kaplicy, którą ufundował dziedzic Studzianek. Kaplica ta została następnie rozbudowana, stanowiąc środek kościoła, później dobudowano prezbiterium, a wreszcie chór. Budowla, wykonana ze starego drewna, zapewne rozbiórkowego, groziła zawaleniem, dlatego wizytujący kościół biskup lubelski Skarszewski zalecił proboszczowi wyrokiem wizytatorskim wybudowanie nowego kościoła. Kościół zbudowany na wyznaczonym placu poświęcił 15 sierpnia 1751 roku biskup Kajetan Ignacy Sołtyk Koadiutar Kijowski.

W 1781 r. kosztem proboszcza został wybudowany przy kościele szpital dla ubogich. Miał on wymiary: długość 6 sążni (11 m) i szerokość 3 sążnie (5-6 m). Wzniesiony został na gruncie kościelnym naprzeciw wikarii. Miał 2 izby (mniejszą i większą) o jednym kominie. Kryty był gontem i dranicami (drewniane łupki). W 1790 r. mieszkało w nim 5 osób (2 mężczyzn i 3 kobiety) utrzymywane z jałmużny i funduszy Bractwa Miłosierdzia, które nim kierowało. Obowiązkiem „ubogich” było usługiwać w kościele i modlić się za „dobrodziejów” czyli darczyńców łożących na utrzymanie przytułku. W 1818 r. przy parafii powstała biblioteka o charakterze publicznym. W pierwszą niedzielę października 1879 r. spłonął drugi już z kolei kościół w Batorzu. Po tym pożarze wierni korzystali z unickiego kościoła w Otroczu, a mieszkańcy Stawiec i Ponikw z kościoła w Targowisku.

Nowy kościół, murowany z cegły zaprojektowany został przez nieznanego architekta włoskiego w stylu neoromańskim. Prezbiterium i zakrystia posiadają pewne elementy stylu cerkiewnego. Świątynia powstała w latach 1879 – 1882, choć niektóre źródła podają jako datę ukończenia budowy rok 1884 r. Zapewne więc, z braku środków finansowych, po akcie konsekracji trwały we wnętrzu prace wykończeniowe. Organizatorem przedsięwzięcia był ówczesny proboszcz Karol Lissowski wspierany przez ordynata Tomasza Zamoyskiego (zm. 1889 r.), który w głównej mierze sfinansował budowę. Na jego polecenie okoliczne dwory, w tym z Batorza, Stawiec, Woli Studziańskiej, Zakrzewa i Studzianek zostały zobowiązane do transportu materiałów budowlanych, głównie cegły, z okolic Kraśnika.

Ludność parafii ze względu na ubóstwo, świadczyła na budowę przede wszystkim w robociźnie. W 1908 r. tym razem, prawie wyłącznie ze składek wiernych, w takim samym stylu, jak kościół wybudowana została służąca do dziś dzwonnica.

Źródło: Gmina Batorz w Przeszłości i Dzisiaj